Ο... σούπερ σταρ της Αναγέννησης
ΡΩΜΗ - ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ, Δ. ΔΕΛΗΟΛΑΝΗΣ
Υπήρξε πραγματικός σούπερ σταρ στην Ιταλία του 15ου αιώνα, σαν τον Ελβις, τη Μέριλιν και τον Τσε Γκεβάρα. Το πρόσωπό του το αναπαρήγαν επ άπειρον, όχι σε Τ shrits και πόστερς αλλά σε εκατοντάδες «μέσα μαζικής ενημέρωσης» της ιταλικής Αναγέννησης: σε πολύτιμους εικονογραφημένους κώδικες και σε ξακουστά έργα τέχνης, που έφτασαν μέχρι τις ημέρες μας.
Η ποπ εικόνα της ιταλικής Αναγέννησης είναι ο Θωμάς Παλαιολόγος, ο τελευταίος Δεσπότης του Μιστρά και κληρονόμος του αυτοκρατορικού θρόνου της Κωνσταντινούπολης. Μετά την άλωση του Δεσποτάτου από τους Οθωμανούς, ο νεαρός πρίγκιπας κατέφυγε στην Ιταλία και άρχισε αμέσως να οργανώνει την επιστροφή του στη Βασιλεύουσα, επικεφαλής μιας σταυροφορικής στρατιάς που θα έβαζαν στην υπηρεσία του οι χριστιανικές δυναστείες της Δύσης. Πολύτιμοι συνεργάτες του σε αυτό το φιλόδοξο σχέδιο ήταν ο Ελληνας καρδινάλιος Βησσαρίων, που παρά λίγο να εκλεγεί πάπας καθώς και ο ποντίφικας Πίος Β.
«Τώρα μας είναι δύσκολο να το καταλάβουμε, αλλά η άλωση της Κωνσταντινούπολης και η άφιξη του τελευταίου Παλαιολόγου στην Ιταλία ήταν κοσμογονικά γεγονότα που χάραξαν βαθιά την πολιτική και πνευματική ζωή της Ιταλίας για έναν ολόκληρο αιώνα», εξήγησε η Ιταλίδα βυζαντινολόγος Σίλβια Ρονκέι.
Τα σχέδια όμως επανάκτησης της Πόλης απέτυχαν, ο Βησσαρίων πέθανε και το Βυζάντιο ξεχάστηκε. Μαζί του ξεχάστηκε και όλο το κύμα συγκίνησης που αποτυπώθηκε σε χίλια δύο έργα τέχνης της εποχής.
Τώρα ήρθε η στιγμή της επιστροφής των βυζαντινών στην ιταλική τέχνη. Η ίδια η Ρονκέι δημοσίευσε φέτος τον χειμώνα ένα πραγματικό μπεστ σέλερ που αποκαλύπτει την πραγματική σημασία ενός αριστουργήματος του ξακουστού ζωγράφου Πιέρο Ντέλα Φραντσέσκα. Είναι η περίφημη Μαστίγωση, που παρέμεινε όλους αυτούς τους αιώνες μυστηριώδες, καθώς κανένας δεν είχε καταφέρει να ερμηνεύσει το αριστούργημα αυτό της ιταλικής Αναγέννησης.
Η Ρονκέι απέδειξε, με αδιάσειστο τρόπο, ότι ο Χριστός που μαστιγώνεται είναι η πρωτεύουσα του χριστιανισμού, η Κωνσταντινούπολη κάτω από τον οθωμανικό ζυγό. Και ότι τα τρία πρόσωπα σε πρώτο πλάνο που συνομιλούν είναι ο καρδινάλιος Βησσαρίων, ο Θωμάς Παλαιολόγος (ξυπόλυτος, χωρίς τα πορφυρά σανδάλια) και ο ηγεμόνας Νικολό Ντ Εστε, που είχε φιλοξενήσει στη Φεράρα την αποτυχημένη σύνοδο για την ενότητα των εκκλησιών.
Βυζαντινά ίχνη
Ο δρόμος άνοιξε έτσι για να εντοπιστούν βυζαντινά ίχνη σε δεκάδες άλλα έργα τέχνης εκείνης της περιόδου. Την πιο πρόσφατη ανακάλυψη την έκανε η Τζοβάνα Λάτσι, διευθύντρια της Ριχαρδιανής Βιβλιοθήκης της Φλωρεντίας, που καταπιάστηκε με ένα άλλο μυστηριώδες αριστούργημα του 15ου αιώνα. Είναι ο Κώδικας με το κείμενο της Αινειάδας του Βιργιλίου, με εικονογράφηση του κορυφαίου ζωγράφου Απολλώνιου του Ιωάννη.
Ο Απολλώνιος είχε γεμίσει το έργο του με εκατοντάδες σημεία που παρέπεμπαν στην εξίσωση Τροία= Κωνσταντινούπολη, Τρώες= Βυζαντινοί και Αινείας= Θωμάς Παλαιολόγος. Στους συγχρόνους του ήταν εμφανέστατα, αλλά με τους αιώνες η σημειολογία του ξεχάστηκε.
Τώρα η Λάτσι απέδειξε με τον πιο πειστικό τρόπο ότι ο ξανθός νεαρός με τα πορφυρά υποδήματα είναι ο Παλαιολόγος, που σαν το γέρο Αινεία κατέφυγε στη Ρώμη μετά την καταστροφή. Και ο κατάλογος δεν σταματά.
Ο Παλαιολόγος εντοπίστηκε και στο έργο «Η Πομπή των Μάγων» του Μπενότσο Γκότσολι, περιτριγυρισμένος από ανατολικούς κληρικούς και Κωνσταντινουπολίτες λόγιους. Και όχι μόνο.
Ο ίδιος ο εξόριστος Δεσπότης δάνεισε το πρόσωπό του για τη μορφή του Αγίου Ανδρέα στο άγαλμα που ακόμη δεσπόζει στη γέφυρα του Αγίου Αγγέλου της Ρώμης. Και ούτω καθ εξής, σε έναν περιδίνητο αγώνα δρόμου από έργο σε έργο.
Πραγματικός σταρ, λοιπόν, της Αναγέννησης ο τελευταίος Παλαιολόγος, που ποτέ του δεν γύρισε πίσω στην πατρίδα του, αλλά πέθανε εξόριστος, φτωχός και ξεχασμένος στη μακρινή Ρώμη. .
